Płaca (z łac. pensio, inne nazwy pensja, wynagrodzenie, zapłata, gratyfikacja) – ogół wydatków pieniężnych i innych świadczeń wypłacanych pracownikom z tytułu zatrudnienia w podmiocie gospodarczym. Obejmuje wypłaty pieniężne, inne świadczenia oraz wartość tzw. świadczeń w naturze (towary, materiały, usługi itp.) lub ekwiwalenty wypłacane pracownikom lub innym osobom fizycznym przez pracodawcę za wykonaną na jego rzecz pracę.
Konwencja MOP Nr 95 o ochronie
płacy z 1 lipca 1949 r. ustanawia, że zarobki powinny być wypłacane w regularnych odstępach czasu (art. 12), zabrania takich sposobów wypłaty, które pozbawiają pracownika istotnej możliwości porzucenia pracy. Zabrania też by pracodawca ograniczał w jakikolwiek sposób wolność pracownika w dysponowaniu swą płacą (art. 6). W razie upadku przedsiębiorstwa pracownicy w nim zatrudnieni mają być traktowani jako wierzyciele uprzywilejowani, ich roszczenia mają pierwszeństwo (art. 11). Zabronione jest wypłacanie w środkach odurzających (art. 4) lub dokonywanie wypłaty w sklepach sprzedaży takich środków (art. 13).
Postanowienia te uzupełnia Konwencja nr 173 dotycząca ochrony roszczeń pracowników w wypadku niewypłacalności pracodawcy z 3 czerwca 1992 r.
Konwencja nr 100 z 29 czerwca 1951 gwarantuje jednakowe wynagrodzenie dla pracujących mężczyzn i kobiet za pracę jednakowej wartości.
O prawie do godziwego wynagrodzenia mówi Powszechna Deklaracja Praw Człowieka w art. 23 oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych w art. 7.
Wysokość wynagrodzenia jest ustalana przy zawieraniu umowy (o pracę, dzieło lub zlecenie), a więc przed wykonaniem pracy lub dzieła. Wynagrodzenie obciążone jest podatkiem dochodowym oraz składkami ubezpieczeń społecznych, dlatego rozróżnia się:
- płacę brutto – jest to łączna kwota wynagrodzenia uwzględniająca obciążenia podatkowe i składki na ubezpieczenia społeczne (w części płaconej przez pracownika);
- płacę netto – jest to kwota wynagrodzenia brutto pomniejszona o kwotę należnego podatku dochodowego oraz składek ubezpieczeniowych (w części płaconej przez pracownika).
Wysokość wynagrodzenia jest uzależniona od wielu czynników. Na wysokość wynagrodzenia wpływają czynniki z makrootoczenia takie, jak poziom rozwoju gospodarczego kraju i regionu, regulacje prawne, sytuacja na rynku pracy oraz pozycja związków zawodowych i organizacji pracodawców. Wysokość płacy wynika również z cech organizacji, w której pracownik jest zatrudniony: branży, jej sytuacji finansowej, technologii wytwarzania oraz kultury organizacyjnej. Istotny wpływ mają także charakterystyki pracownika: jego wykształcenie, umiejętności, pełnione role oraz osiągane wyniki.
Od 1 stycznia 2016 roku minimalna płaca pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy zwiększyła się o 100 zł i wynosi 1850 zł. Z kolei minimalne wynagrodzenie w pierwszym roku pracy osiągnie 1480 zł.
Z punktu widzenia pracodawcy wynagrodzenia dzielą się na:
- wynagrodzenia osobowe – wynikające z tytułu umowy o pracę,
- wynagrodzenia bezosobowe – wynikające z tytułu umowy o dzieło, zlecenia lub agencyjnej.
Na wynagrodzenia osobowe składają się:
- wynagrodzenie zasadnicze,
- dopłaty (premie, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, dodatek stażowy, dodatek funkcyjny, dodatek za pracę w warunkach szkodliwych itp.),
- płace uzupełniające (za czas nieprzepracowany np. wynagrodzenie za czas choroby),
- ekwiwalenty za niewykorzystany urlop.
Do wynagrodzeń nie zalicza się w rozumieniu przepisów:
- świadczeń wypłacanych ze środków ZUS,
- ekwiwalentów (np. za odzież roboczą, używanie własnych samochodów itp.),
- kosztów podróży służbowych,
- wypłat z tytułu projektów wynalazczych i racjonalizatorskich.
Z ustalonego w umowie wynagrodzenia brutto są obligatoryjnie potrącane różne elementy, w zależności od rodzaju zawartej umowy oraz kilku innych warunków:
| Tytuł potrącenia | Umowa o pracę | Umowa zlecenie i agencyjna | Umowa o dzieło |
|---|
| zaliczka na podatek dochodowy od osób fizycznych | według skali podatkowej | według skali podatkowej pomniejszone o 20% zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodów | według skali podatkowej pomniejszone o 20% lub 50% zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodów |
| składki na ubezpieczenia | emerytalne | zawsze | uwarunkowane | jeśli umowę zawarto z własnym pracownikiem |
| rentowe | zawsze |
| chorobowe | zawsze |
| zdrowotne | częściowo potrącane z zaliczki podatku dochodowego |
| inne potrącenia obowiązkowe wynikające z tytułów egzekucyjnych i wykonawczych |
|
|
|
Potrącenia dobrowolne dotyczą wynagrodzeń wypłacanych z tytułu umowy o pracę. Pracownik musi na nie złożyć pisemną zgodę. Do takich potrąceń należą np. składki na ubezpieczenie grupowe, składki na związki zawodowe, kluby sportowe, wpłaty do kasy zapomogowo-pożyczkowej itp.
Przykładowe obliczenie wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę dla pracownika, który nie dojeżdża do pracy do innej miejscowości i przysługuje mu odliczenie ulgi podatkowej, wg parametrów obowiązujących w 2015 roku:
| Opis | Kwota | % |
|---|
| Wynagrodzenie brutto | 2000 zł | 100,0 |
| Składka ubezpieczenia emerytalnego (9,76%) | 195,20 zł |
| Składka ubezpieczenia rentowego (1,50%) | 30 zł |
| Składka ubezpieczenia chorobowego (2,45%) | 49 zł |
| Razem składki ubezpieczeń społecznych | 274,20 zł |
| Podstawa naliczenia składki ubezpieczenia zdrowotnego | 1725,80 zł |
| Składka ubezpieczenia zdrowotnego (9%) | 155,32 zł |
| Zaliczka na podatek dochodowy po umniejszeniu o część składki ubezpieczenia zdrowotnego | 111 zł |
| Wynagrodzenie netto | 1459,48 zł | 73 |
| Potrącenia (np. ubezpieczenie grupowe) | 30 zł |
| Kwota do wypłaty | 1419,48 zł | 71 |
